Η Ακρόπολη των Νεοελλήνων.
19/4/2021. Νεοελληνική οδό Παναθηναίων μού ‘ρθε να ονομάσω τον διάδρομο αυτόν που κατασκευάστηκε για διάφορους λόγους, μεταξύ των οποίων η επίσκεψη
των AMEA στον ιερό βράχο, υπό την επίβλεψη του χρόνια τώρα υπεύθυνου της συντήρησης του Παρθενώνα Μανόλη Κορρέ, αρχιτέκτονα. Περίμενα να επισκεφθώ την Ακρόπολη και να μορφώσω ίδια γνώμη πριν να σχολιάσω, γνωρίζοντας πως οι φωτογραφίες σπάνια λένε όλη την αλήθεια, συνήθως λένε αυτήν που θέλει να υποστηρίξει ο αναρτών.
Η πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων, της μεγαλύτερης γιορτής των αρχαίων Αθηναίων, κατέληγε στον ιερό βράχο, περνώντας από την Ιερά Οδό. Όλη η διαδρομή είχε αγάλματα και αναθήματα αριστερά και δεξιά, το ίδιο και πάνω στον ιερό βράχο. Αυτά αντιπροσώπευαν τότε τη δόξα και την ιστορία της πόλης, αλλά και την ευγνωμοσύνη των πολιτών στους θεούς για την ευημερία τους. Όλόκληρη η αρχαία Αγορά και η Ακρόπολη ήταν το απαστράπτον πρόσωπο της Αθήνας και το καμάρι των πολιτών, τα σπίτια των οποίων , ακόμα και των πλουσίων ήταν ταπεινά σε σχέση με τα δικά μας. Οι Αθηναίοι θεωρούσαν πρώτους πολίτες αυτούς που πρόσφεραν τα μέγιστα στην πόλη, όχι αυτούς που με ξιπασμένη συμπεριφορά προσπαθούσαν να επιδειχτούν πάνω απ’ τους άλλους.
Εμείς δεν έχουμε καμμία σχέση με όλα αυτά, χρησιμοποιούμε την αρχαία κληρονομιά μας κυρίως για να βγούμε λάδι όταν δεν τα καταφέρνουμε και τόσο καλά ως νεοέλληνες. Ξέρετε, όταν εμείς είχαμε πολιτισμό, οι άλλοι έτρωγαν βελανίδια. Ενώ θα μπορούσαμε να την αφουγκραστούμε και αφού τους μελετήσουμε σε βάθος, να προσπαθήσουμε όχι μόνο να τους μοιάσουμε, αλλά να τους ξεπεράσουμε. Άμες δε γ’ εσόμεθα πολλώ κάρρονες δηλαδή.
Και ερχόμαστε στην κρίσιμη επέμβαση για την οποία γράφτηκαν τόσα πολλά από σχετικούς, αλλά κυρίως από άσχετους που τελευταία φορά που ανέβηκαν εκεί μπορεί να ήταν με το σχολείο τους, δηλαδή με το στανιό.
Όπως ομολόγησε και ο ίδιος ο Μανόλης Κορρές στην διαδικτυακή παρουσίασή του, δεν ήταν η καλύτερη λύση, ήταν όμως φτηνότερη και δεν ενοχλεί ιδιαίτερα αισθητικά, το χρώμα του ειδικού σκυροδέματος του διαδρόμου είναι σχετικά καλά εναρμονισμένο με τον μέσο όρο απόχρωσης των βράχων, υπάρχει υποτίθεται η δυνατότητα αποκόλλησης της κατασκευής όποτε το θελήσουμε, χάρη στο ειδικό υπόστρωμα, χωρίς να πληγωθεί ο βράχος. Η σωστή επιλογή, παραδέχτηκε, θα ήταν να κατασκευαστεί ο διάδρομος αυτός με τμήματα βράχου, οπότε θα έδενε αβίαστα με τα οικοδομήματα. Αλλά ο ίδιος δεν ήταν πλέον τόσο νέος ώστε να το αναλάβει. Έ, και; Δεν υπήρχαν νεώτεροι με κέφι και ο ίδιος να επιβλέπει;
Επίσης, πριν μπει κανείς από τα Προπύλαια, έχει ανέβει από τον εξαιρετικό δρόμο που κατασκεύασε ο Πικιώνης πέτρα-πέτρα με πιστούς μαστόρους-πετράδες, όπως και στον Λουμπαρδιάρη, και έχουν και οι δύο αντέξει ακόμα και την βαρβαρότητα των πούλμαν. Όχι μόνο αυτό, αλλά η διαδρομή αυτή σε προετοιμάζει συναισθηματικά με την αισθητική της όσο προσεγγίζεις για την εμπειρία που πρόκειται να βιώσεις. Και ξαφνικά, βγαίνοντας από τα Προπύλαια, είσαι αντιμέτωπος με αυτήν την κατασκευή, που όντως δεν είναι τόσο κακή όσο προσπαθούν να δείξουν οι φωτογραφίες των σόσιαλ μίντια. Υπάρχει υφή στο σκυρόδεμα και η απόχρωση είναι καλή. Περπατάς πολύ ευκολότερα επίσης. Αυτό που με ενόχλησε κυρίως είναι πως υπάρχει αυτό το ξένο σώμα ανάμεσα τον Παρθενώνα και το τοπίο, αντί να καταλήγει το τοπίο στις βαθμίδες του Παρθενώνα, όπως πριν. Το ιδανικό για μένα θα ήταν να κατασκευαστεί σιγά-σιγά μια πλακόστρωση σαν του Πικιώνη, ίσως με μικρότερους αρμούς, που να καλύψει όλον τον βράχο. Δεν θα χρειαζόταν να γίνει μεμιάς και η ομορφιά και η αίσθηση θα ήταν ασύγκριτες. Το μάτι θα πλανιόταν αβίαστα στο χώρο χωρίς να σκαλώνει, θα υπήρχε μια ενότητα, μια αρμονία. Για παράδειγμα ποιός θα έβγαζε νικητή την νεοελληνική οδό Παναθηναίων σε σύγκριση με την πλακόστρωση του Πικιώνη;
Όσο για τους αμεα, θα μπορούσαν να παραγγελθούν ειδικά σχεδιασμένα αμαξίδια με αμορτισέρ με ανάλογες διαδρομές που θα απορροφούσαν τους κραδασμούς από τις ανωμαλίες του λιθόστρωτου. Σίγουρα μικρότερο κόστος από τον διάδρομο, με την εξέλιξη δε των αναρτήσεων στα ποδήλατα μάουντεν, μάλλον παιχνιδάκι. Και παγκόσμια πρωτοτυπία.
Ο Παρθενώνας αυτή τη στιγμή είναι ένα ωραίο ερείπιο σπάνιας καλλονής και συμβολισμού, που διαρκώς συντηρείται. Είμαι από τους τυχερούς παλιούς που άγγιξαν τα μάρμαρα, περπάτησαν στις τεράστιες βαθμίδες, έσκυψαν να διαπιστώσουν την κυρτότητά τους, που χρησίμευε για δείχνουν ολόισιες από μακρυά. Η σημερινή αίσθηση απομονώνει τον επισκέπτη, όπως απομονώνουν τον επισκέπτη οι γυάλινες επιφάνειες που καλύπτουν τα αρχαία κάτω από τα πόδια σου στο νέο μουσείο. Προφανώς πληρώνουμε το τίμημα για τους βάρβαρους που θα έγραφαν τα αρχικά τους, ή αυτά της ομάδας τους στα μάρμαρα. Είναι όμως μόνο αυτό ή βιώνουμε την αλλαγή του κόσμου μας με αυτήν την αισθητική; Υπάρχουν πληροφορίες, πως ο τελικός σκοπός είναι η επίστρωση του μεγαλύτερου τμήματος του βράχου με τον ίδιο τρόπο. Άν αληθεύει, θα επιτείνει την αποκομένη αίσθηση των κτισμάτων, όπως ο νέος φωτισμός που ξεκολλάει τον Παρθενώνα από το βράχο. Τα μνημεία θα πετάγονται σαν τούρτες μέσα από τη μοντερνιά. Υποπτεύομαι επίσης πως είναι και θέμα αισθητικής της παρούσας κυβέρνησης που θεωρεί τη χώρα κτήμα της, άρα και τα μνημεία. Η αισθητική αυτή προσωπικά μου είναι απωθητική, όπως ο διαβόητος μεγάλος περίπατος, που είναι καθρεφτάκια και χάντρες για ιθαγενείς και τα σχέδια για το Ελληνικό, που φέρνουν τους ουρανοξύστες του Ντουμπάι στην Αθηναϊκή Ριβιέρα, όπως τη φαντασιώνεται η ίδια.
Δεν υπάρχει ουδέτερη προσέγγιση. Του Πικιώνη ειδικά είναι πολύ έντονη, είναι άποψη, που όμως θαυμάσαμε οι περισσότεροι και θα μας άρεσε ίσως να συνεχιζόταν στον ιερό βράχο. Υπάρχει η αρχαιολογική άποψη της επαναφοράς των μνημείων στην αρχική τους μορφή, χρωματισμένα με έντονα χρώματα. Ακόμα και το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς ήταν χρωματισμένο. Δεν νομίζω πως θα μας άρεσε, επειδή η σημερινή Αθήνα δεν έχει καμμία σχέση με την αρχαία. Παρ’ όλα αυτά, αυτό που νοιώθεις από την προσέγγιση του Πικιώνη είναι πως έγινε με πολλή αγάπη και αμέτρητο σεβασμό, η άποψη δεν στηριζόταν σε ένα υπερεγώ, αλλά στην προσπάθεια ταύτισης με τον χώρο, την ιστορικότητα, τη διαχρονικότητα, την ταυτότητα. Δεν προσπάθησε να είναι μοντέρνος για να αρέσει, αλλά να απαντήσει στην Ακρόπολη δημιουργώντας κάτι διαχρονικό, που θα άρεσε και θα θαυμαζόταν, επειδή δεν θα προσπάθούσε να αρέσει, αλλά να είναι αυτό που ένοιωθε πως υπαγορεύει η νομοτέλεια του μνημείου. Το θέμα είναι πως μάλλον δεν ξέρουμε πως θέλουμε να βλέπουμε την Ακρόπολη και μή έχοντας αποφασίσει, εφαρμόζονται καθωσπρεπισμοί, σαν το σημερινό διάδρομο, που αποφασίζονται χωρίς διαβούλευση, σαν να μη μας αφορά, όπως συνηθίζεται τελευταία. Αλλά ο ιερός βράχος δεν είναι ευπρεπής, όπως ο διάδρομος, είναι πολύ πέρα απ’ αυτό. Και δεν την αγαπάμε την Ακρόπολη, βάζουμε τους τουρίστες πριν απ’ αυτήν.
Η τελική αίσθηση είναι πως οι ιθύνοντες για άλλη μια φορά δεν αγαπούν αυτόν τον τόπο. Δεν είμαι καν σίγουρος πως τον αγαπάμε οι περισσότεροι από μας. Διαφορετικά, γιατί τον βρωμίζουμε, κόβουμε τα δέντρα του και καίμε τα δάση του για γεμίσουμε τα βουνά ανεμογεννήτριες, αλλοιώνουμε τις παραλίες του, τις βρωμίζουμε με σκουπίδια και αυθαίρετα, ξεπουλάμε τις περιουσίες μας σε ξένους; Ο Πικιώνης, όπως οι αρχαίοι Αθηναίοι, έβαζε την Ελλάδα πριν τον εαυτό του στο έργο του, οι δικοί μας όχι. Αλλά αυτοί οι αρχαίοι ένοιωθαν πως είναι υπερβατικά όντα και η υπέρβαση ήταν καθημερινή αρετή. Σήμερα όποιος αγαπάει την Ελλάδα μάλλον τρώει βρώμικο ψωμί.
Υ. Γ. Είμαι αρχιτέκτονας, και φοιτητής στο δεύτερο έτος στην Αγγλία έκανα μια μικρή εργασία- που έχω ακόμα- για την αρχαία αγορά, συναντώντας τότε μάλιστα και τον Τραυλό στο υπουργείο, έχοντας διαβάσει το βιβλίο του. Θυμάμαι να επισκέπτομαι όλους τους χώρους ξανά και ξανά, καταμεσήμερο καλοκαίρι, με κεφάλι προφανώς πολύ ελαφρύ, ψηλωμένο μετά από τόσο διάβασμα και με την ασύμετρη αγάπη που έχει ο ξενιτεμένος για τον τόπο του. Ακόμα και σήμερα όταν επισκέπτομαι αυτά τα μέρη ο νούς μου φέρνει μπροστά αγάλματα ηρώων, επιγραφές και ταφικά μνημεία, αναγνωρίσιμα στον αρχαίο Αθηναίο. Νομίζω πως όταν περιδιαβάζω τη σημερινή πόλη δεν μου δείχνει αγαπημένη, όπως σίγουρα ήταν η Αθήνα για τους κατοίκους της. Ίσως ο νους μου έμεινε λίγο ψηλωμένος από την ξενιτειά.