Νάουσα, Ηρωική Πόλη
Η Νάουσα βυθίζει για παλαίωση κρασιά της στην Αράπιτσα και αναδύεται πρωταγωνίστρια.
Του Θέμου Νικολετόπουλου.
Η βύθιση των κρασιών.
Νάουσα 5 Σεπτεμβρίου 2021. Τόπος Θυσίας, πάνω από το βαθύ σημείο μετά τους καταρράχτες της Αράπιτσας, του ποταμιού που διασχίζει την πόλη και πήδηξαν 13 Ναουσαίες με τα παιδιά τους αγκαλιά για να γλυτώσουν από τους Τούρκους διώκτες τους, μετά την άλωση της πόλης το 1822. Μπροστά από το άγαλμα ένας μεταλλικός κλωβός μεγέθους παλέτας γεμίζει σιγά-σιγά από κρασιά που τοποθετούν ο ένας μετά τον άλλον οινοποιοί της Νάουσας, ενώ νταούλι, ακορντεόν και ζουρνάς δίνουν τόνο διονυσιακό. Η ανύψωση αρχίζει και η παλέτα κατεβαίνει αργά ανάμεσα στις καταπράσινες όχθες με τα βράχια, προς τα σκοτεινά νερά της Αράπιτσας. Οι πρώτες φιάλες αγγίζουν τα νερά και σιγά-σιγά βυθίζονται και οι τελευταίες. Θα παραμείνουν εκεί για μιά δεκαετία τουλάχιστον, ενώ κάθε ένα ή δύο χρόνια θα ανασύρεται ο κλωβός για να δοκιμάζονται κάποιες φιάλες για να συγκρίνονται με αυτές που παλαιώνουν σε συνθήκες κελαριού. Πριν δοθούν οι απαραίτητες εξηγήσεις από τους αρμόδιους στο γεύμα που ακολούθησε σε κεντρικό ξενοδοχείο της πόλης, θα προσπαθήσω να εξηγήσω πως φτάσαμε στο σημερινή δράση που συμμετέχουν ο Δήμος, Ο Σύνδεσμος Οινοπαραγωγών, η Γαστρονομική Κοινότητα, ο Εμπορικός Σύλλογος, ο Σύλλογος Καταστημάτων Εστίασης Νάουσας και η Ένωση Ξενοδόχων Ημαθίας, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού προγράμματος Interreg Europe Cult-Create.
Το έναυσμα
Στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα δύτες ψάχνοντας για θησαυρούς σε ναυάγια ανακάλυψαν φιάλες κρασιού, σαμπάνιας, πόρτ και άλλων, που έδειχναν να είναι σε πολύ καλή κατάσταση, παρόλο που οι ηλικίες τους υπερέβαιναν τον αιώνα. Κάποιες φιάλες βγήκαν σε δημοπρασία από τον οίκο Christies, αν και η γνώμη των δοκιμαστών του οίκου ήταν λιγώτερο ενθουσιώδης από της εταιρείας των δυτών. Το βέβαιο ήταν πως ακόμα και έτσι, τα κρασιά ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση από ό,τι προοιωνιζόταν η ηλικία τους, ας πούμε πίνονταν οριακά, πράγμα που δεν θα συνέβαινε ακόμα και στο καλύτερο κελάρι. Αυτό, τέλος, είχε σαν αποτέλεσμα αφ’ ενός την ίδρυση μιας εταιρίας που ειδικεύεται σε αναζήτηση φιαλών κρασιού από ναυάγια, αλλά κυρίως σε βυθίσεις φιαλών κρασιού σε θάλασσες, ωκεανούς, και λίμνες, ακόμα και πισίνες, με σκοπό την αναζήτηση καλύτερων συνθηκών παλαίωσης από τα συνηθισμένα κλιματιζόμενα κελάρια. Μεγάλοι οίκοι και μικρά οινοποιεία πρωτοστατούν σε Καλλιφόρνια, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κροατία και αλλού και δημιουργούν ακόμα και υποβρύχια κελάρια. Στην Ελλάδα ο δικός μας Γιάννης Παρασκευόπουλος, συνιδιοκτήτης της Γαίας, βυθίζει στην Έξω Γωνιά της Σαντορίνης τον Θαλασσίτη Submerged κάθε χρόνο από το 2009 και μπορώ να πω από πρώτο χέρι πως η δοκιμή μιας φιάλης της πρώτης βύθισης ήταν εντυπωσιακή: το κρασί είχε μια διαύγεια και κρυστάλλινη καθαρότητα αρωμάτων που δεν έχω συναντήσει σε ασύρτικο, ενώ στην αέρινη δομή η πολυπλοκότητα συναγωνιζόταν τη φινέτσα.
Η ευκαιρία
Και η Αράπιτσα της Νάουσας πως προέκυψε; Όπως υπογράμμισε ο οινολόγος και οινοποιός Γιώργος Διαμαντάκος στο γεύμα που ακολούθησε και ο κος Γεωργιάδης που υπερθεμάτισε, το ποτάμι που διασχίζει την πόλη και είναι η μισή ζωή της, έχει σε όλη του τη διαδρομή πεντακάθαρα κρύα νερά, ενώ σφύζει από ζωή στις όχθες του. Η θερμοκρασία στο σημείο βύθισης είναι 16 βαθμοί όλο τον χρόνο με απόκλιση ενός βαθμού, στο βάθος των 10+ μέτρων που βυθίστηκε η παλέτα υπάρχει το απαραίτητο για παλαίωση σκοτάδι, ενώ είναι μακρυά από τις αναταράξεις των νερών στους καταράκτες. Θα έχει πολύ ενδιαφέρον να μελετηθεί ο τρόπος που θα παλαιώσουν τα κρασιά στο ελεύθερο από χημικά και ρύπανση αλλά με ενδιαφέρουσες μικροβιακές προσθήκες από την παραποτάμια χλωρίδα νερό του ποταμού, ο βαθμός διείδυσης του οξυγόνου σε συνάρτηση με την αυξημένη πίεση και η επιλογή του φελλού ανά περίπτωση, και εν γένει πως αλλάζει το κρασί σε σύγκριση με την παλαίωση στο κελάρι. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει στο μέλλον έναν εναλλακτικό τρόπο παλαίωσης για τους οινοποιούς της Νάουσας. Επίσης και αυτό αποτελεί προσωπική μου γνώμη, το μεγάλο πλεονέκτημα της Νάουσας είναι ότι αν το εγχείρημα κριθεί επιτυχές, υπάρχει δυνατότητα δημιουργίας μεγάλου αποθετηρίου πολλών κλωβών πλέον για οργανωμένη παλαίωση, σε άλλο, ιδανικά προσβάσιμο σημείο. Και αυτό θα σημαίνει πως οι τιμές των φιαλών θα μπορούν να είναι προσιτές και σε κοινούς θνητούς, εκτός από εκατομμυριούχους.
Η ισχύς εν τη ενώσει.
Εντύπωση μου έκανε η αμεσότητα του λόγου των περισσοτέρων ομιλητών. Ο δήμαρχος Νικόλας Καρανικόλας είναι νέος, με ευρύ πνεύμα και απλός, ευθύς, με λιτό, μεστό λόγο να αντιπαραβάλλεται στη γνωστή ξύλινη γλώσσα των πολιτικών, ενώ η αντιδήμαρχος Δώρα Μπαλτατζίδου δείχνει πολύ δραστήρια κρίνοντας από τις δράσεις του Δήμου που εμπίπτουν στις αρμοδιότητές της. Ο συνεταιρισμός Βαένι-Νάουσα, ιδρυθείς το 1982, έχει επίσης την τύχη να έχει δραστήριο πρόεδρο τον Γιώργο Φουντούλη και τζιράρει τρία εκατομύρια φιάλες ετησίως (!). Αντίστοιχα με μεστό λόγο μίλησαν και άλλοι φορείς. Ο πρόεδρος των οινοποιών Β. Ελλάδας και αντιπρόεδρος των παραγωγών Νάουσας Στέλιος Μπουτάρης τόνισε πως παρά τη συρρίκνωση του αμπελώνα της Νάουσας, η διείσδυση του ξινόμαυρου στο εξωτερικό και ειδικά στην Αμερική, είναι καλύτερη από ποτέ και το κυριώτερο είναι πως και οι οινοποιοί έχουν την ομοψυχία μιας ομάδας, παρά τις αντικειμενικές διαφορές τους, όταν πρόκειται για το ξινόμαυρο. Τα 24 οινοποιεία της ζώνης έχουν τεράστιες αποστάσεις κλίμακας μεταξύ τους. Υπάρχουν τρία μεγάλα, του Συνεταιρισμού και των εταιριών Μπουτάρη και Τσάνταλη με τα υπόλοιπα να κλιμακώνονται σε οικογενειακά κυρίως, μεσαία και μικρά, δυναμικότητας εκατοντάδων και δεκάδων χιλιάδων φιαλών αντίστοιχα. Η δύναμή τους όμως είναι πως όλα μαζί αποτελούν μιά γροθιά και ακόμα και το μικρότερο συμπληρώνει τα μεγαλύτερα για να φτιάξουν το αξιοζήλευτο ΠΟΠ Νάουσα. Οι άψογα φροντισμένοι και οργανωμένοι αμπελώνες και υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις του ενός συνυπάρχουν με τα δύσκολα, απαιτητικά σε εργασία αμπελοτόπια του άλλου και την ψιλοβελονιά της καλλιέργειας, ενώ τα κρασιά αμφοτέρων είναι εξαιρετικά, διαφορετικά και δημιουργούν τον πλουραλισμό που είναι απαραίτητος για την επιβίωση του ανθρώπου στη φύση. Ο στόχος δε, πρέπει να είναι μεγαλύτερος πλουραλισμός, περισσότερα οινοποιεία και ενίσχυση του brand name Νάουσα διεθνώς, αντί του κάθε οινοποιείου, πράγμα που θα ωφελήσει και τους οινοποιούς πολλαπλάσια μεσο-μακροπρόθεσμα. Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και η τοποθέτηση του οινοποιού και οινολόγου Γ. Διαμαντάκου, που εκτός από τα λόγους για τους οποίους βυθίστηκαν τα κρασιά στην Αράπιτσα, μίλησε για συνέργεια, τη σημασία του να μπαίνει μπροστά η Νάουσα και μετά το όραμα του κάθε οινοποιού, να υπάρχει μεγαλύτερη εξωστρέφεια παντού και ειδικά στο επιχειρείν. Θεωρεί τη Νάουσα επενδυτική ευκαιρία και τώρα που το κρασί της έχει κάνει άλματα και κατάφερε να συζητιέται, πρέπει να εντείνει τις προσπάθειες στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό, ώστε να δημιουργηθούν νέα οινοποιεία, που όλα μαζί θα εδραιώσουν τη ναουσαίικη γροθιά και θα την κάνουν διεθνή. Δεν είναι τυχαίο, νομίζω εγώ, που η Χαρούλα Σπινθηροπούλου επέλεξε το όνομα Αργατία για το οινοποιείο της, που σημαίνει συνεργασία, συνεταιρίζεσθαι. O Χ. Γεωργιάδης επιβεβαιώνοντας επιγραμματικά τους προηγούμενους, αναφέρθηκε στη δική του πρωτοβουλία, τη δημιουργία δικτύου των επιχειρήσεων της πόλης, καταστημάτων, εστιατορίων κλπ.
Το ξινόμαυρο και τα κρασιά της Νάουσας.
Είναι δύσκολο να γράψω κάτι καινούργιο για το ξινόμαυρο της Νάουσας, που από τον 19ο αιώνα συγκρίνεται με τις ερυθρές Βουργουνδίες σε ποιοτικά και γευσιγνωστικά χαρακτηριστικά, παραμένοντας αμφότερες οι ποικιλίες δυσπρόσιτες για τον μέσο ουρανίσκο, αλλά αριστοκρατικής φινέτσας για τους γνώστες εραστές τους. Σήμερα έχει προστεθεί και το Νεμπιόλο του Μπαρόλο για να κάνει τη σύγκριση ακόμα πιο ενδιαφέρουσα και δύσκολη. Ανεκδοτολογικά, ο Master of Wine μας Κωνσταντίνος Λαζαράκης σε τυφλή δοκιμή ανάμεσα σε δύο πρωτοκλασάτα κρασιά, ένα Μπαρόλο και ένα Ξινόμαυρο, διαπίστωσε πως το καλύτερο κρασί ήταν το ελληνικό.
Γευσιγνωστικά μία Νάουσα έχει μέτριο ρουμπινί χρώμα με ανταύγειες ανάλογες της ηλικίας της, έντονη μύτη ντομάτας, ελιάς, τοματοπολτού και μαύρων φρούτων, αποξηραμένου δαμάσκηνου προεξάρχοντος, ενώ στο στόμα με την υψηλή οξύτητα ξαναβρίσκουμε τη ντομάτα και την ελιά με μεγαλύτερη ανάλυση των ίδιων και περισσότερων φρούτων, ανάλογα με την πολυπλοκότητα. Οι τανίνες, σήμα κατατεθέν, κυμαίνονται από λίγες και μαλακές έως στιβαρές και πολύπλοκες, ανάλογα με το στυλ. Είναι ιδανική για παλαίωση, ανταμείβει. Το μότο της θα μπορούσε να είναι: σου βάζω δύσκολα και μην τα παρατάς.
Για απλούς οινόφιλους τα σημερινά κρασιά είναι σαφώς ευκολώτερα και φιλικότερα, με πολύ ηπιότερες τανίνες και χαμηλότερες οξύτητες, αλλά για τους εραστές της ποικιλίας, το ακραιφνές ύφος μιας φιάλης Νάουσας μακράς παλαίωσης, με τις πλούσιες αλλά ευγενείς τανίνες, την υψηλή, αλλά ισορροπημένη μέσα στην πολυπλοκότητα της δομής οξύτητα και τη μακρά συγκλονιστική επίγευση, που απαιτεί και το ανάλογο έδεσμα, είναι αξεπέραστο.
Η κλωνική επιλογή του ξινόμαυρου και ο ρόλος της εταιρίας Μπουτάρη.
Θα θυμίσω πως η εταιρεία Μπουτάρη, ιδρυθείσα το 1879, κυκλοφόρησε το 1905 το πρώτο εμφιαλωμένο ελληνικό κρασί, την «Νάουσα Μπουτάρη» από ξινόμαυρο. Επίσης, η αναμπέλωση μετά τη φυλοξήρα και η διάσωση του αμπελώνα της Νάουσας οφείλεται σε κύριο βαθμό στον Γιάννη Μπουτάρη και την εταιρεία Μπουτάρη εν γένει, που έκαναν τις πρώτες οργανωμένες φυτεύσεις και στήριξαν την έρευνα. Η ζώνη παραγωγής 5.000 στρεμμάτων στη Νάουσα, στην οποία σήμερα υπάρχουν 24 οινοποιεία, 15 από τα οποία είναι επισκέψιμα, απέκτησε το δικό της ΟΠΑΠ (Ονομασία Προέλευσης Ανώτερης Ποιότητας) το 1971. Στη συνέχεια ιδρύθηκε ο Διεπαγγελματικός Σύνδεσμος Οίνου (ΔΣΟ ΟΠΑΠ Νάουσας) περιλαμβάνοντας αμπελουργούς, οινοποιούς και φορείς με σκοπό την προστασία και προώθηση του κρασιού της Νάουσας με υπεύθυνη γεωπόνο τη Χαρούλα Σπινθηροπούλου. Ο Σύνδεσμος κατηύθηνε και επιμόρφωσε τους αμπελουργούς, κατέγραψε αναλυτικά τα αμπελοτόπια της ζώνης και έκανε τον πρώτο εδαφολογικό της χάρτη, έτρεξε ερευνητικά προγράμματα, ενώ ταυτόχρονα έκανε πειραματικές οινοποιήσεις. Παράλληλα με ανάδοχο την Μπουτάρη και σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών άρχισε η κλωνική επιλογή του Ξινόμαυρου το 1988 που κατέληξε μετά από 10-12 χρόνια στους 5 πρώτους κλώνους, που χωρίς να είναι πιστοποιημένοι, ελλείψει εθνικού πρωτοκόλλου, δόθηκαν για καλλιέργεια και χρησιμοποιούνται με πολύ καλά αποτελέσματα, ενώ η κλωνική επιλογή συνεχίζεται. Μετά τη διάλυση του ΔΣΟ το 1996, οι Δρόμοι Κρασιού Β. Ελλάδας χρηματοδότησαν μελέτη για την διερεύνηση του ποιοτικού δυναμικού Νάουσας και Γουμένισσας, που ανέλαβε η κα Σπινθηροπούλου με τον Βασίλη Μαρίνο. Έγινε νέος εδαφολογικός χάρτης και σε συνδυασμό με τα υπάρχοντα ερευνητικά δεδομένα, διαχώρισαν τη ζώνη σε 13 υποπεριοχές με βάση τα εδαφολογικά και μετεωρολογικά δεδομένα (που έγιναν 14 με την ένταξη του Ροδοχωρίου στη ζώνη ΠΟΠ Νάουσα). Το σημαντικώτερο όμως είναι πως διαπίστωσαν ότι υπήρχαν αμπελώνες με σταθερά χαρακτηριστικά σε κάθε υποπεριοχή, που συνδέονταν με συγκεκριμένους εδαφικούς τύπους. Αυτό οδήγησε στην ομαδοποίηση των εδαφών της ζώνης σε 5 κατηγορίες, που μπορεί να είναι η βάση για τα μελλοντικά crus, και αυτό είναι μιά πρωτιά της Νάουσας, που έτσι κι αλλιώς είναι πρωτοπόρος στην κλωνική επιλογή στην Ελλάδα, ενώ η Νεμέα που έπεται, μόλις αρχίζει. Η Γάστρα είναι ανεπίσημα γνωστή από τον 19ο αιώνα, ενώ ο Παλαιοκαλλιάς αναγνωρίζεται ήδη από την αγορά. Όλα αυτά πιστεύει η κα Σπινθηροπούλου συνέτειναν στην αύξηση του αριθμού των οινοποιείων από 6 το 1989 σε 24 σήμερα, 15 εκ τών οποίων είναι επισκέψιμα. Ή αλλιώς, η Νάουσα με την τύχη της στήριξης από διάφορους φορείς, άρπαξε τις ευκαιρίες και έδειξε τον δυναμισμό της.
Η πρωτοβουλία για τον κόμβο e-naousa.gr
Άλλη μία εξαιρετική πρωτοβουλία που παρουσιάστηκε στο ξενοδοχείο Παλαιά Πόλη μετά την βύθιση των φιαλών είναι η δημιουργία του ανωτέρω ψηφιακού κόμβου (hub) που δημιούργησε για λογαριασμό του Δήμου Νάουσας σε συνεργασία με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις τουρισμού ο Θ. Ρουστάκης και συνδέει τους επισκέπτες με τις επιχειρήσεις τουρισμού. Η πλατφόρμα προσφέρει την δυνατότητα ανάδειξης των επιχειρήσεων σε ψηφιακό χώρο και χάρτη, προβολή των εκδηλώσεων των επιχειρήσεων και φορέων και την δυνατότητα διασύνδεσης του χρήστη με τις πολιτιστικές, περιπατητικές, ποδηλατικές διαδρομές καθώς και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων τουρισμού μεταξύ τους, προκείμενου να προωθηθεί η συνεργασία και οι συνέργειες. Εμπίπτει στις αρμοδιότητες πολιτισμού και τουρισμού της δραστήριας αντιδημάρχου και από όσο είδα πλοηγούμενος στον προσωπικό μου υπολογιστή, είναι άρτια και τόσο εντυπωσιακή με τους τρισδιάστατους χάρτες και όλες τις συνδυαστικές δράσεις, που για άλλη μία φορά συνειδητοποίησα πόσα περισσότερα πράγματα μπορούμε να κάνουμε μέσω της τεχνολογίας, αρκεί να θέλουμε, ή για το πω στη γλώσσα των βιντεοπαιχνιδιών της εποχής, η Νάουσσα ανεβαίνει πίστα.
Το Φεστιβάλ Τρύγου.
Παρουσιάστηκε επίσης το το πρόγραμμα των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Τρύγου, που θα πραγματοποιηθεί στη Νάουσα από 24 Σεπτεμβρίου έως 3 Οκτωβρίου, με παράλληλες δράσεις το «Street Food Festival», μια γιορτή τοπικών γεύσεων, την οποία διοργανώνει ο Σύλλογος Καταστηματαρχών Εστίασης της περιοχής και το «Urban art Festival», δηλαδή το φεστιβάλ της τέχνης στους δρόμους και στις γειτονιές της Νάουσας, το οποίο αποτελεί συνδιοργάνωση του Δήμου Νάουσας, του συλλόγου Τέχνης «Πυρετός Χρωμάτων-Τέχνη σε δημόσιο χώρο» (Farbfieber-Kunst im Öffentlichen Raum) του Ντίσελντορφ της Γερμανίας και της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων στη Γερμανία, σε συνεργασία με την Κίνηση για τα Γράμματα και τις Τέχνες.
Συνοψίζοντας.
Όλα αυτά αποτελούν το σχέδιο δράσης του Δήμου Νάουσας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Interreg Europe Cult – Create που αφορά στις Δημιουργικές Βιομηχανίες και τον Δημιουργικό Τουρισμό (με εταίρους τους Vidzeme Tourism Association LV, Veneto Region IT, Cork City CouncilIE, Chamber of Commerce and Industry of Pécs- Baranya HU, Nicosia Tourism Board CY, D, Dundee City Council UK, Kujawsko-Pomorskie Region PL, European Cultural Tourism Network).
Όμως...
Τι είναι αυτό που κάνει τη Νάουσα ηρωική πόλη; Τι είναι αυτό που έκανε το Διεθνές Γραφείο Αμπέλου και Οίνου να την ανακηρύξει στη Ρώμη το 1987 Παγκόσμια Πόλη Αμπέλου και Οίνου; Τι είναι αυτό που κάνει μια πόλη μόλις 20,000 κατοίκων να έχει τέτοια αυτοπεποίθηση, ενάργεια και εξωστρέφεια, που να πρωταγωνιστεί με μια πειραματική βύθιση φιαλών κρασιού της για παλαίωση στο ανέκαθεν ζωογόνο για την ίδια ποτάμι που την διατρέχει;
Μα η ίδια η ιστορία της, η θέση της, η Αράπιτσα, η θεά τύχη και το συνολικό αφήγημα που σφυρηλάτησε διαχρονικά χαρακτήρες που ήξεραν να αγωνίζονται, να μη μεμψιμοιρούν και να σηκώνονται ξανά όταν πέφτουν.
Η ίδρυση της προνομιούχας πόλης.
Παρόλο που η ιστορία του τόπου ανάγεται στους ένδοξους αρχαίους χρόνους των Μακεδόνων, η σύγχρονη πόλη ιδρύεται στα τέλη του 14ου με αρχές 15ου αιώνα από τον Γαζή Εβρενός μπέη. Έχοντας κατακτήσει κάθε σημαντική πόλη της Μακεδονίας για λογαριασμό του σουλτάνου Μουράτ Α’, αντί προσφερθείσας πλουσιοπάροχης ανταμοιβής και έχοντας γοητευτεί από τη φυσική ομορφιά του τόπου, ζήτησε την άδεια να ιδρύσει μία πόλη στη θέση της σημερινής Νάουσας, την οποία, ευφυής ών, θα αφιέρωνε στην Βασιλομήτορα. Η άδεια δόθηκε, εκδόθηκε λεπτομερές φιρμάνι για την ίδρυσή της και η Ελληνοσέρβα Βαλιντέ Σουλτάνα Μάρω Μπράνκοβιτς Κομνηνή, από τις σημαντικότερες γυναικείες προσωπικότητες του 15ου αιώνα, φρόντισε να προστατεύσει την πόλη με προνόμια που έγιναν σεβαστά από όλες τις Βασιλομήτορες και τους Σουλτάνους ως το 1822, που η πόλη επαναστάτησε και καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους. Απαλλαγή από φόρους πλην της δεκάτης, απαγόρευση σε Οθωμανούς να κατοικούν στην πόλη, αυτοδιοίκηση, ουσιαστικά έκαναν τη Νάουσα μια ανεξάρτητη Ελληνική πόλη μέσα στην αυτοκρατορία για πάνω από τρεις αιώνες. Ένα το κρατούμενο.
Η ακμή.
Στο διάστημα αυτό, διοικούμενη από άξιους άρχοντες, διπλασίασε τον πληθυσμό της, ξεχώρισε για τις επιδόσεις της στον πολιτισμό, το εμπόριο, τη γεωργία και βιοτεχνία, αλλά απέκτησε φήμη και για τα κρασιά και την εκπαίδευσή της, ενώ ο οργανωμένος στρατός της κράτησε μακρυά τις ληστρικές συμμορίες που λυμαίνονταν την περιοχή. Ήρθε σε επαφή με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό, τη Βιομηχανική Επανάσταση, την ελεύθερη διακίνηση ιδεών, τη Φιλική Εταιρία. Άκμασαν η υφαντική, η οπλοποιία, η μαχαιρουργία και η βαφική με σαράντα βιοτεχνικά εργαστήρια ως το 1822, ενώ η σχολή της πόλης δημιουργούσε κοσμοπολίτες που εμπορεύονταν τα τοπικά προϊόντα διεθνώς, πλούτισαν και στόλισαν την πόλη με μέγαρα και εκκλησίες αλλά και βιβλιοθήκη 3000 τόμων. Οι Ναουσαίοι αρνήθηκαν το παιδομάζωμα τον 17ο αιώνα και επαναστάτησαν το ’22 ως ελεύθεροι πολίτες, όχι ως ραγιάδες. Δεν ήταν οι μόνοι, αλλά η αλήθεια να λέγεται. Έμαθαν να αγωνίζονται για να κατακτήσουν τα αγαθά της ελευθερίας και της ευζωίας. Και με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους συνδέθηκαν με την αρχαιοελληνική τους ιστορία, τους Μακεδόνες, τον Αλέξανδρο, τον Αριστοτέλη. Δύο τα κρατούμενα.
Η Αράπιτσα.
Η Αράπιτσα, το ποτάμι που διατρέχει την πόλη, είναι η μισή της ζωή. Με άφθονα πεντακάθαρα τρεχούμενα νερά, παρείχε δωρεάν ύδρευση και κινητήριο δύναμη («λευκό άνθρακα», όπως ονόμαζαν τότε την κινητήριο δύναμη των νερών των ποταμών) για τις νεροτριβιές των υφασμάτων αρχικά και για το πρώτο υδροκίνητο εργοστάσιο υφαντουργίας το 1830. Συνέχισε να τροφοδοτεί και τα ατμοκίνητα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας, που με του Λαναρά να πρωταγωνιστεί, μετατρέπουν την πόλη σε Μάντσεστερ των Βαλκανίων. Ταυτόχρονα, παραμένοντας δωρεάν πηγή ενέργειας, ποτίζει σήμερα όλον τον κάμπο με τα ροδάκινα, μήλα και υπόλοιπες καλλιέργειες. Για να φτάσουμε στα δικά μας σημερινά, επιλέγοντας τον Τόπο Θυσίας για τη βύθιση των κρασιών της περιοχής και μετουσιώνοντας τη θυσία, η Νάουσα σηματοδοτεί έτσι την πίστη της στην εξέλιξη, την πρόοδο, παραμένει στην εμπροσθοφυλακή των διεθνών οινικών εξελίξεων όπως η αέναη ροή των νερών του ποταμού και ατενίζει θαρρετά το μέλλον ακομπλεξάριστα. Τρία τα κρατούμενα.
Εν κατακλείδι.
Η Νάουσα στάθηκε τυχερή να προικιστεί εξ αρχής με πλούσια δώρα. Όμως δεν σπατάλησε την προίκα της, την αυγάτισε και έχτισε ένα δυναμικό χαρακτήρα που την όχι μόνο την έκανε ηρωϊκή Πόλη, αλλά ανέπτυξε μία συλλογικότητα ικανή να διαχειρίζεται τις ευκαιρίες που εμφανίζονται, να ανταπεξέρχεται σε πολύ δύκολες συνθήκες και να πρωτοπορεί.
Να το πάρεις το κορίτσι, να το πάρεις.
Η Νάουσα είναι ηρωική, όμορφη, ζωντανή, γελαστή, ακομπλεξάριστη, εξωστρεφής, ροκάρει, τζαζάρει, τζαμάρει και παίζει και τα νταούλια, τις τσαμπούνες και τους ζουρνάδες της. Έχει κρασιά για παρέα, για σεμινάριο και για διαλογισμό. Έχει ρακοκάζανα με εξαιρετικά αποστάγματα ξινόμαυρου. Έχει όραμα, τσαγανό και κέφι για δημιουργία. Έχει μια αύρα που αιωρείται όπως περπατάς στα δρομάκια της πόλης, δίπλα στους καταρράκτες της Αράπιτσας, στα αμπέλια έξω από την πόλη και πιστεύω πως μπορείς να την δεις ακόμα και αν δεν βλέπεις τα φωτοστέφανα των αγίων. Και, παρόλο που το ταξίδι μου κόστισε ένα κιβώτιο ταχυτήτων, θα ξαναπάω γιατί έχω ρίξει παραγάδι και πρέπει να το μαζέψω. Για το κρασί και τους πολύ φιλόξενους ανθρώπους της ρε γαμώτο!`